Instytut Książki

W piątkowy wieczór w krakowskim Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha odbyła się ceremonia przyznania tegorocznej Nagrody Transatlantyk. To najbardziej prestiżowe wyróżnienie dla ambasadorów literatury polskiej za granicą. W tym roku kapituła przyznawanej przez Instytut Książki nagrody postanowiła uhonorować Hatifa Janabiego – poetę, eseistę, krytyka i najwybitniejszego współczesnego tłumacza literatury polskiej na język arabski.

Ceremonię poprowadził Marek Zając. Dziennikarz i prezenter otworzył wieczór, odczytując wiersz dzisiejszego laureata. Następnie oddał głos Dyrektorowi Instytutu Książki Dariuszowi Jaworskiemu, który w pierwszej kolejności powitał zgromadzonych i odczytał list, który do laureata i zgromadzonych skierował Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Piotr Gliński.

Po odczytaniu listu Dyrektor Instytutu Książki powiedział kilka słów o Nagrodzie Transatlantyk i jej dzisiejszym laureacie.

„Dziś już po raz dziewiętnasty wręczymy nagrodę wybitnemu ambasadorowi polskiej literatury na świecie. Ambasadorowi, czyli nie tylko temu, kto nie tylko reprezentuje idee i wartości zaklęte w polskiej literaturze, ale również pokazuje miłość i przywiązanie do naszego kraju” – mówił Dariusz Jaworski.

„Mieliśmy już laureatów przekładających polską literaturę na największe literackie języki, jak angielski, niemiecki, włoski, ale również takich, którzy popularyzują ją w językach mniejszych, jak choćby czeskim, rumuńskim, serbskim czy estońskim. Język, na który przekłada najważniejsze dzieła literatury polskiej dzisiejszy laureat, to jeden z największych języków na świecie. Na co dzień posługuje się nim około trzysta milionów osób. Mówią nim ludzie na Bliskim Wschodzie, w Północnej Afryce, ale – jak wiemy – także wielu ludzi, którzy na co dzień żyją obok nas, w Europie” – powiedział Dariusz Jaworski.

W kolejnej części uroczystości swoją laudację odczytał laureatowi prof. Marek M. Dziekan, kierownik Katedry Bliskiego Wschodu i Północnej Afryki Uniwersytetu Łódzkiego, pracownik Katedry Arabistyki i Islamistyki Uniwersytetu Warszawskiego oraz Pracowni Języka i Kultury Arabskiej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, a także prezes Polskiego Towarzystwa Orientalistycznego.

„Nagroda Transatlantyk to bardzo ważne wyróżnienie, na które Hatif Janabi zasługuje jak mało kto. Jestem dumny i szczęśliwy, że jego wszechstronna działalność na rzecz upowszechniania polskiej kultury w świecie arabskim zyskała uznanie w oczach Instytutu Książki. Odczuwam to także jako arabista, bo i mnie na sercu leży nie tylko upowszechnianie w Polsce kultury arabskiej, ale także to, co czyni Hatif, ponieważ sam też nie chcę w świecie arabskim być odbierany jako »człowiek znikąd«” – powiedział prof. Marek M. Dziekan.

Po wygłoszeniu laudacji na scenie pojawił się laureat, który odebrał wykonaną przez Łukasza Kieferlinga statuetkę z rąk Dyrektora Instytutu Książki Dariusza Jaworskiego.

„Chciałbym bardzo podziękować dostojnemu gronu, które nominowało mnie do tej nagrody, szanownej kapitule za to, że mi ją przyznała, a także Dariuszowi Jaworskiemu i wszystkim przesympatycznym pracownikom Instytutu Książki. Ta nagroda jest skierowana do wspólnoty, którą pan minister Gliński nazwał kiedyś wspólnotą literatury, która nie zna granic geopolitycznych. Od wielu lat zgłębiam i tłumaczę polską poezję, prozę i eseistykę, a także popularyzuję ją w krajach arabskich. Poza własną twórczością, to była moja największa pasja i najważniejsze codzienne zajęcie” – mówił Hatif Janabi.

Następnie laureat podziękował swojej małżonce za cierpliwość i wyrozumiałość, kiedy głęboko zanurzał się w polskiej poezji i prozie. Wspomniał też m.in. o trudnych początkach w Polsce (kiedy przyjeżdżał do naszego kraju, w ogóle nie znał języka polskiego), a także o swojej przyjaźni z Tadeuszem Różewiczem. W przemówieniu Janabiego widać było przywiązanie do polskiej kultury.

„Bez szafowania wielkimi słowami muszę państwu powiedzieć, że Polska przez te lata stała się moją drugą, wybraną ojczyzną, a może nawet czymś więcej. Jednym z kluczowych powodów, dla których poświęcam Polsce swoje wysiłki, czas i nerwy, jest po prostu moja miłość do Polski. Wydaje mi się, że bez tej miłości nie przetrwałbym tak długo jako tłumacz. Wielki poeta i mistyk, Rumi, powiedział kiedyś, że nawet gdyby cały świat płonął światłem, nikt by go nie ujrzał, nie mając światła w sercu. Gdyby polskiego światła nie było w moim sercu, nie byłoby tego dzisiejszego blasku” – powiedział wdzięczny laureat Nagrody Transatlantyk 2023.

Na koniec głos zabrali także prof. Barbara Michalak-Pikulska, kierowniczka Katedry Arabistyki, dyrektorka Instytutu Orientalistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego i wieloletnia przyjaciółka Hatifa Janabiego, prof. George Yacoub z Katedry Arabistyki i Islamistyki Uniwersytetu Warszawskiego, a także Raoof Ziyad, Pełnomocnik Rządu Regionalnego Kurdystanu w Polsce. Cała trójka nie tylko serdecznie pogratulowała laureatowi, ale także podzieliła się kilkoma związanymi z nim anegdotami i wspomnieniami.

Ceremonię wręczenia Nagrody Transatlantyk 2023 uświetnił także występ muzyczny. Przed zgromadzoną w Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha wystąpił Mariusz Lubomski wraz z zespołem. Poza autorskimi utworami, w repertuarze na dzisiejszy wieczór artysta uwzględnił specjalną niespodziankę – wykonał jeden z wierszy dzisiejszego laureata, Hatifa Janabiego.

Hatif Janabi, tegoroczny laureat Nagrody Transatlantyki, to najwybitniejszy współczesny tłumacz literatury polskiej na język arabski i prawdziwy człowiek renesansu. Oprócz tłumaczeń z języka arabskiego i na arabski zajmuje się działalnością krytycznoliteracką, promocją literatury polskiej za granicą, a także – z licznymi sukcesami – publikuje poezję i eseje. Urodził się w 1952 roku, w sierpniu roku 1976 opuścił Irak ze względów politycznych. Trzy lata później uzyskał tytuł magistra filologii polskiej na Uniwersytecie Warszawskim, a już w 1983 roku doktoryzował się w dziedzinie teatrologii. Przez trzy dekady wykładał w Katedrze Arabistyki i Islamistyki UW. Na język arabski tłumaczył m.in. Mickiewicza, Słowackiego, Leśmiana, Czechowicza, Broniewskiego, Iwaszkiewicza, Gałczyńskiego, Grochowiaka, Miłosza, Różewicza, Herberta, Szymborską i innych gigantów literatury polskiej. 

***

Transatlantyk to przyznawana dorocznie nagroda Instytutu Książki dla wybitnego ambasadora literatury polskiej za granicą. Jej laureatem może zostać tłumacz, wydawca, krytyk bądź animator życia kulturalnego. W tym roku Nagrodę Transatlantyk przyznano po raz dziewiętnasty.

Po raz pierwszy nagrodę wręczono w 2005 roku podczas Kongresu Tłumaczy Literatury Polskiej – otrzymał ją wówczas Henryk Bereska, tłumacz takich gigantów naszej literatury jak: Jan Kochanowski, Jarosław Iwaszkiewicz, Jerzy Andrzejewski, Stanisław Wyspiański, Cyprian Kamil Norwid i Tadeusz Różewicz. Wartość nagrody wynosi 10.000 euro, laureat otrzymuje również pamiątkowy dyplom oraz statuetkę autorstwa Łukasza Kieferlinga.

Do tej pory tym prestiżowym wyróżnieniem uhonorowano tak wybitne osobistości jak Anders Bodegård, Albrecht Lempp, Ksenia Starosielska, Biserka Rajčić, Pietro Marchesani, Vlasta Dvořáčková, Yi Lijun, Karol Lesman, Bill Johnston, Laurence Dyèvre, Constantin Geambaşu, Lajos Pálfalvi, Antonia Lloyd-Jones, Hendrik Lindepuu, Ewa Thompson, Tokimasa Sekiguchi i Silvano De Fanti.